Pierwszymi znanymi nam mieszkańcami Doliny Kathmandu byli Gopalowie („Pasterze krów”, „Dynastia księżycowa” lub „Dynasta Ne Munite”) z pierwszym władcą Bhuktamanem. Po nich ziemie te zajęli napływający falami z Tybetu, Chin i Mongolii Ahirowie. Są również dane o 11-letnim okresie panowania dynastii Mahisiapala („Pasterze bydła”) założonej przez indyjskiego kszatriję Jana Singha [cz. dźana singha]. Stolica w tym okresie znajdowała się w Matatirtha – kilka kilometrów na południowy-wschód od dzisiejszego Kathmandu. Obszar Nepalu był wówczas ograniczony rzekami Trisuli na zachodzie i Dudh Kosi na wschodzie oraz Doliną Chitlang [cz. czitlang] na południu.
W VIII w. p.n.e. z obszaru położonego pomiędzy rzeką Dudh Kosi a Bhutanem do doliny wkroczyli prowadzeni przez Jalambara [cz. dźalambara] Kiratowie. Za siedzibę przyjęli miasto Thankot. Rządy sprawowało kolejno 26 kirackich władców. Dzisiejsi dużych grup etnicznych Limbu i Rai to prawdopodobnie potomkowie Kiratów.
Około roku 250 r. p.n.e. z Indii przyjeżdża jeden z największych władców tych czasów – cesarz Aśoka – propagator buddyzmu. Przybywa wraz z córką, Ćarumati, która poślubia nepalskiego księcia Devapalę. Powstają dwa nowe miasta w okolicy dzisiejszego Paśupatinath w Kathmandu – Ćabahil i Devapatan. Buddyjska stupa z tego czasu zachowała się do dziś.
W VIII w. p.n.e. z obszaru położonego pomiędzy rzeką Dudh Kosi a Bhutanem do doliny wkroczyli prowadzeni przez Jalambara [cz. dźalambara] Kiratowie. Za siedzibę przyjęli miasto Thankot. Rządy sprawowało kolejno 26 kirackich władców. Dzisiejsi dużych grup etnicznych Limbu i Rai to prawdopodobnie potomkowie Kiratów.
Około roku 250 r. p.n.e. z Indii przyjeżdża jeden z największych władców tych czasów – cesarz Aśoka – propagator buddyzmu. Przybywa wraz z córką, Ćarumati, która poślubia nepalskiego księcia Devapalę. Powstają dwa nowe miasta w okolicy dzisiejszego Paśupatinath w Kathmandu – Ćabahil i Devapatan. Buddyjska stupa z tego czasu zachowała się do dziś.
Na Durbar Square w Patanie. © himalaje.pl
W I w. naszej ery Kiraci zostają zepchnięci na zachód, w rejon rzeki Arun, przez indyjskich najeźdźców z równin Patny i Benares dowodzonych przez Nimiszę. Nadchodzą dwa wieki panowania dynastii Somavanśia. Ta z kolei ok. 300 r. n.e. (według niektórych źródeł nawet 150 lat wcześniej) ustępuje miejsca pochodzącej z Biharu i dzisiejszego Uttar Pradeś dynastii Lićchawich. Dynastii, która przyniosła do Nepalu ideę systemu kastowego, rozwój rzemiosła i nauki, wreszcie sanskryt. Czasy te nazywane są „złotą erą starożytnego Nepalu”.
Po Lićchawich w 605 r. n.e. rządy obejmują Thakurowie. Rozwijają handel z Indiami i z Tybetem. W kraju, którego granice rozrastają się niemal do dzisiejszych, koegzystują duże religie – hinduizm i buddyzm. Thakurowie przenoszą stolicę z Gokarny do Devapatan. Około 630 r. n.e. córka nepalskiego władcy Amśuvarmy – Bhrikuti, oddana buddystka, zostaje żoną potężnego władcy Tybetu Srong-btsan-Sgam-po [cz. songcen gampo]. Tybet powoli odchodzi od religii bon i skłania się ku buddyzmowi. W 1043 roku wstępują na tron Thakurowie z Nuvakot i Patanu. Ten okres w historii Nepalu to już jednak „mroczne czasy”.
Na początku XIII w. władzę przejmuje kolejna silna dynastia – Mallowie. Kraj cierpi w wyniku trzęsień ziemi oraz najazdów indyjskich Radżputów i armii muzułmańskich. Pomino tego powstają nowe wspaniałe miasta – Kirtipur i Bhaktapur, który zostaje stolicą państwa. Od połowy XV w. poszczególne miasta doliny zaczynają prowadzić niezależną politykę co prowadzi do ich osłabienia i powolnego upadku. Aby temu zaradzić w roku 1372 Jayasthiti Malla [cz. dźajasthiti malla] zdobywa Lalitpur, łączy go z Bhaktapurem, wprowadza polityczny i społeczny ład i umacnia kasty. Prawo opiera na staroindyjskim kodeksie Manu. Króla w tych czasach uważa się za wcielenie hinduistycznego boga Wisznu. Potrafi on jednak odnowić buddyjską stupę Svayambhu górującą nad Kathmandu (wówczas Kantipur). Teraz właśnie powstają wspaniałe dzieła nepalskich rzeźbiarzy, kamieniarzy, cieśli. Kwitnie rzemiosło i sztuka. Yaksza Malla podbija Morang, Tirkut, Gayę, Gorkha i Sekhar Dzong w Tybecie. Stolica Mallów Bhaktapur imponuje urodą i stylem.
W roku 1662 do Doliny dociera dwóch jezuitów – Grueber i d’Orville. Zostają przyjęci wyjątkowo przyjaźnie. Rok 1771 przynosi ofensywę jednego z największych władców w historii Nepalu – pochodzącego z Gorkha Prithvinarayana Szacha. Zdobywa on jedno po drugim miasta doliny i zakłada dynastię Szacha. Szachowie doprowadzają do scalenia autonomicznych jednostek w jedno królestwo i powiększają obszar kraju, zdobywają Sikkim, Kangrę nad rzeką Satledź, indyjski Kumaon. W 1788 roku uderzają na Tybet. Po trzech latach wojennych sukcesów karta się odwraca i wojska wracają na południową stronę Himalajów.
W tym czasie intensywne próby penetracji Nepalu podejmują Brytyjczycy. Rządzący krajem premier Bhimsen Thapa zwraca się w końcu do maharadżów Indii, władców Afganistanu, Birmy, Iranu i cesarza Chin o zawiązanie koalicji antybrytyjskiej. W roku 1814 imperium brytyjskie wypowiada wojnę Nepalowi. W roku 1816 ogłoszono pokój, na mocy którego Nepal zobowiązuje się do wyjścia z Sikkimu, Kumaon, Garhwalu i zachodniego Teraju.
Po Lićchawich w 605 r. n.e. rządy obejmują Thakurowie. Rozwijają handel z Indiami i z Tybetem. W kraju, którego granice rozrastają się niemal do dzisiejszych, koegzystują duże religie – hinduizm i buddyzm. Thakurowie przenoszą stolicę z Gokarny do Devapatan. Około 630 r. n.e. córka nepalskiego władcy Amśuvarmy – Bhrikuti, oddana buddystka, zostaje żoną potężnego władcy Tybetu Srong-btsan-Sgam-po [cz. songcen gampo]. Tybet powoli odchodzi od religii bon i skłania się ku buddyzmowi. W 1043 roku wstępują na tron Thakurowie z Nuvakot i Patanu. Ten okres w historii Nepalu to już jednak „mroczne czasy”.
Na początku XIII w. władzę przejmuje kolejna silna dynastia – Mallowie. Kraj cierpi w wyniku trzęsień ziemi oraz najazdów indyjskich Radżputów i armii muzułmańskich. Pomino tego powstają nowe wspaniałe miasta – Kirtipur i Bhaktapur, który zostaje stolicą państwa. Od połowy XV w. poszczególne miasta doliny zaczynają prowadzić niezależną politykę co prowadzi do ich osłabienia i powolnego upadku. Aby temu zaradzić w roku 1372 Jayasthiti Malla [cz. dźajasthiti malla] zdobywa Lalitpur, łączy go z Bhaktapurem, wprowadza polityczny i społeczny ład i umacnia kasty. Prawo opiera na staroindyjskim kodeksie Manu. Króla w tych czasach uważa się za wcielenie hinduistycznego boga Wisznu. Potrafi on jednak odnowić buddyjską stupę Svayambhu górującą nad Kathmandu (wówczas Kantipur). Teraz właśnie powstają wspaniałe dzieła nepalskich rzeźbiarzy, kamieniarzy, cieśli. Kwitnie rzemiosło i sztuka. Yaksza Malla podbija Morang, Tirkut, Gayę, Gorkha i Sekhar Dzong w Tybecie. Stolica Mallów Bhaktapur imponuje urodą i stylem.
W roku 1662 do Doliny dociera dwóch jezuitów – Grueber i d’Orville. Zostają przyjęci wyjątkowo przyjaźnie. Rok 1771 przynosi ofensywę jednego z największych władców w historii Nepalu – pochodzącego z Gorkha Prithvinarayana Szacha. Zdobywa on jedno po drugim miasta doliny i zakłada dynastię Szacha. Szachowie doprowadzają do scalenia autonomicznych jednostek w jedno królestwo i powiększają obszar kraju, zdobywają Sikkim, Kangrę nad rzeką Satledź, indyjski Kumaon. W 1788 roku uderzają na Tybet. Po trzech latach wojennych sukcesów karta się odwraca i wojska wracają na południową stronę Himalajów.
W tym czasie intensywne próby penetracji Nepalu podejmują Brytyjczycy. Rządzący krajem premier Bhimsen Thapa zwraca się w końcu do maharadżów Indii, władców Afganistanu, Birmy, Iranu i cesarza Chin o zawiązanie koalicji antybrytyjskiej. W roku 1814 imperium brytyjskie wypowiada wojnę Nepalowi. W roku 1816 ogłoszono pokój, na mocy którego Nepal zobowiązuje się do wyjścia z Sikkimu, Kumaon, Garhwalu i zachodniego Teraju.
Bhaktapurski Pottery Square. © himalaje.pl
Brytyjczycy mają wpływ na politykę zagraniczną królestwa, jednak nie na sprawy wewnętrzne. Bhimsenowi Thapie udało się uchronić Nepal przed kolonizacją.
W roku 1849 rozpoczyna się jeden z najczarniejszych okresów w historii Nepalu – tzw. ranokracja. Królowie cały czas pochodzą z Szachów jednak rzeczywistą władzą mają „dziedziczni premierzy” – Ranowie. Ich rządy doprowadzają kraj do upadku. Bieda, wyzysk, brak edukacji, prześladowania religijne, blokada reform i idei ze świata charakteryzują ponad 100 lat ich panowania. To w polityce wewnętrznej państwa. Na zewnątrz natomiast Ranowie podbijają Tybet, umieszczają w Lhasie swojego rezydenta i uzyskują coroczny trybut. Podczas pierwszej wojny światowej użyczają wojsk Wielkiej Brytanii, za co w roku 1915 Zjednoczone Królestwo ogłasza oficjalnie całkowitą niepodległość Nepalu. W roku 1950 król Tribhuvan prosi o azyl w ambasadzie Indii, po czym odlatuje do Delhi do Javaharlala Nehru. Okazuje się, że całą akcję współorganizowała niemiecka lekarka, Erika Leuschtag, lecząca od lat króla Nepalu i przywożąca z Delhi wraz z lekarstwami korespondencję od Nehru.Ranowie rządzą do roku 1951. W tym samym roku umiera król Tribhuvan.
Cztery lata pózniej Nepal zostaje członkiem ONZ. W 1959 roku odbywają się pierwsze demokratyczne wybory, które wygrywa Kongres Nepalski. Kraj stara się utrzymywać chwiejną równowagę polityczną między Indiami a Chinami. Nieco ponad rok pózniej król Mahendra rozwiązuje parlament wybrany spośród członków poszczególnych partii i wprowadza system pańczajatu, w którym parlamentarzyści są częściowo nominowani przez członków władz lokalnych, a częściowo przez samego króla. W 1990 roku powszechnie bardzo wysoko ceniony król Birendra zniósł zakaz tworzenia partii politycznych. Nepalska demokracja jest niestety słaba i niewydolna, co przejawia się permanentną niestabilnością kolejnych rządów. Żaden z nich, przez ostatnie dwie dekady nie wytrwał dłużej niż półtora roku. Ostatni król Nepalu – Gyanendra – został odsunięty od władzy w roku 2008. A Nepal, w odczuciu mieszkańców, politycznie dryfuje jak dryfował. Trudno zgadnąć dokąd, choć ostatnie lata przynoszą nadzieję na dłuższą stabilizację. W końcu przyjęto konstytucję, dotychczasowi polityczni oponenci utworzyli wspólnie nowy rząd, Nepal ma panią prezydent.
W roku 1849 rozpoczyna się jeden z najczarniejszych okresów w historii Nepalu – tzw. ranokracja. Królowie cały czas pochodzą z Szachów jednak rzeczywistą władzą mają „dziedziczni premierzy” – Ranowie. Ich rządy doprowadzają kraj do upadku. Bieda, wyzysk, brak edukacji, prześladowania religijne, blokada reform i idei ze świata charakteryzują ponad 100 lat ich panowania. To w polityce wewnętrznej państwa. Na zewnątrz natomiast Ranowie podbijają Tybet, umieszczają w Lhasie swojego rezydenta i uzyskują coroczny trybut. Podczas pierwszej wojny światowej użyczają wojsk Wielkiej Brytanii, za co w roku 1915 Zjednoczone Królestwo ogłasza oficjalnie całkowitą niepodległość Nepalu. W roku 1950 król Tribhuvan prosi o azyl w ambasadzie Indii, po czym odlatuje do Delhi do Javaharlala Nehru. Okazuje się, że całą akcję współorganizowała niemiecka lekarka, Erika Leuschtag, lecząca od lat króla Nepalu i przywożąca z Delhi wraz z lekarstwami korespondencję od Nehru.Ranowie rządzą do roku 1951. W tym samym roku umiera król Tribhuvan.
Cztery lata pózniej Nepal zostaje członkiem ONZ. W 1959 roku odbywają się pierwsze demokratyczne wybory, które wygrywa Kongres Nepalski. Kraj stara się utrzymywać chwiejną równowagę polityczną między Indiami a Chinami. Nieco ponad rok pózniej król Mahendra rozwiązuje parlament wybrany spośród członków poszczególnych partii i wprowadza system pańczajatu, w którym parlamentarzyści są częściowo nominowani przez członków władz lokalnych, a częściowo przez samego króla. W 1990 roku powszechnie bardzo wysoko ceniony król Birendra zniósł zakaz tworzenia partii politycznych. Nepalska demokracja jest niestety słaba i niewydolna, co przejawia się permanentną niestabilnością kolejnych rządów. Żaden z nich, przez ostatnie dwie dekady nie wytrwał dłużej niż półtora roku. Ostatni król Nepalu – Gyanendra – został odsunięty od władzy w roku 2008. A Nepal, w odczuciu mieszkańców, politycznie dryfuje jak dryfował. Trudno zgadnąć dokąd, choć ostatnie lata przynoszą nadzieję na dłuższą stabilizację. W końcu przyjęto konstytucję, dotychczasowi polityczni oponenci utworzyli wspólnie nowy rząd, Nepal ma panią prezydent.
W starym centrum Kathmandu późnym wieczorem. © himalaje.pl