Himalaje – długi na ponad 2500 km, szeroki do 350 km, system ogromnych równoległych grzbietów ciągnących się pomiędzy Niziną Hindustańska na południu a dolinami górnego Indusu i Brahmaputry na północy. Doliny te oddzielają Himalaje od pasm Transhimalajów i mniejszych łańcuchów górskich południowego Tybetu.
Zachodnią granicą systemu jest Dolina Indusu oddzielająca Himalaje od Karakorum, Kunlun i Hindukuszu, granicą wschodnią – przełomowa dolina Brahmaputry.
Główny grzbiet nie stanowi działu wodnego.Kilka rzek przedziera się z północy na południe niosąc swe wody do świętego Gangesu.
Najwyższe góry świata należą zarazem do najmłodszych – wypiętrzanie rozpoczęło się około 60 mln lat temu wskutek naporu mas lądu będących dziś Półwyspem Indyjskim na mniej odporne osadowe skały Eurazji. Ten sam proces odpowiedzialny jest również za pojawienie się innych łańcuchów górskich środkowej Azji: Karakorum, Pamiru, Hindukuszu czy Tien-Szanu.
Płyta Indyjska napiera na Płytę Eurazjatycką powodując wypiętrzenie mas skalnych na ich styku. Szacuje się, że eskalacja tego procesu nastąpiła przed około 20 mln lat. W tym samym czasie, gdy wypiętrzają się masywy Himalajów, część skał wbija się w głąb dokładnie pod nowo powstającym łańcuchem.
Dzisiejsze tereny najwyższych gór świata były niegdyś morzem, a ściślej częścią Oceanu Tetydy. Powszechne są znaleziska paleontologiczne w skałach osadowych z okresu paleozoicznego i mezozoicznego (350-60 mln lat wstecz). Koryto Kali Gandaki i stoki ponad nim obfitują w skamieniałości amonitów i belemnitów.
Himalaje centralne i zachodnie mają tzw. budowę płaszczowinową. Płaszczowiny to gigantyczne utwory powstałe poprzez przesunięcia i spękania fałdów skalnych. Schemat poniżej przedstawia przekrój geologiczny północ-południe na wysokości Everestu.
Na schemacie powyżej widać charakterystyczne dla Himalajów nachodzenie na siebie płaszczowin – warstwy należące do płaszczowiny Khumbu nasunięte są na skały Małych Himalajów (płaszczowiny Kathmandu i Nuvakot), te z kolei zalegają na części pasma Sziwaliku. Skały tworzące wał Sziwaliku od strony południowej są już przykrywane osadami Niziny Gangesu.
Wędrówka płyt kontynentalnych tłumaczy powstawanie wielkich łańcuchów górskich typu Himalajów. Zagadkę stanowi natomiast geneza geomorfologii Tybetu jako gigantycznego płaskowyżu. Pojawiają się koncepcje bądź postulujące większą niż się to powszechnie zakłada plastyczność płyt kontynentalnych bądź też specyficzną budowę geologiczną „spodu” czy też „korzenia” wielkich łańcuchów górskich. Spektakularne masywy i grzbiety widoczne na powierzchni Ziemi są jakby wierzchołkiem gór lodowych zanurzonych w bardziej plastycznym materiale skalnym. Wyniki ostatnich badań geomorfologii Tybetu mogą wskazywać na to, że Tybet po okresie wypiętrzania czeka teraz okres powolnego „opadania”.
Granica wiecznego śniegu przebiega od ok. 4500 m n.p.m. na południowych stokach do 6000 m n.p.m. na stokach północnych. Lodowców, jak na tak wysokie góry, jest stosunkowo niewiele. Jęzory najdłuższych osiągają ok. 30 km.
Płyta Indyjska napiera na Płytę Eurazjatycką powodując wypiętrzenie mas skalnych na ich styku. Szacuje się, że eskalacja tego procesu nastąpiła przed około 20 mln lat. W tym samym czasie, gdy wypiętrzają się masywy Himalajów, część skał wbija się w głąb dokładnie pod nowo powstającym łańcuchem.
Dzisiejsze tereny najwyższych gór świata były niegdyś morzem, a ściślej częścią Oceanu Tetydy. Powszechne są znaleziska paleontologiczne w skałach osadowych z okresu paleozoicznego i mezozoicznego (350-60 mln lat wstecz). Koryto Kali Gandaki i stoki ponad nim obfitują w skamieniałości amonitów i belemnitów.
Himalaje centralne i zachodnie mają tzw. budowę płaszczowinową. Płaszczowiny to gigantyczne utwory powstałe poprzez przesunięcia i spękania fałdów skalnych. Schemat poniżej przedstawia przekrój geologiczny północ-południe na wysokości Everestu.
Na schemacie powyżej widać charakterystyczne dla Himalajów nachodzenie na siebie płaszczowin – warstwy należące do płaszczowiny Khumbu nasunięte są na skały Małych Himalajów (płaszczowiny Kathmandu i Nuvakot), te z kolei zalegają na części pasma Sziwaliku. Skały tworzące wał Sziwaliku od strony południowej są już przykrywane osadami Niziny Gangesu.
Wędrówka płyt kontynentalnych tłumaczy powstawanie wielkich łańcuchów górskich typu Himalajów. Zagadkę stanowi natomiast geneza geomorfologii Tybetu jako gigantycznego płaskowyżu. Pojawiają się koncepcje bądź postulujące większą niż się to powszechnie zakłada plastyczność płyt kontynentalnych bądź też specyficzną budowę geologiczną „spodu” czy też „korzenia” wielkich łańcuchów górskich. Spektakularne masywy i grzbiety widoczne na powierzchni Ziemi są jakby wierzchołkiem gór lodowych zanurzonych w bardziej plastycznym materiale skalnym. Wyniki ostatnich badań geomorfologii Tybetu mogą wskazywać na to, że Tybet po okresie wypiętrzania czeka teraz okres powolnego „opadania”.
Granica wiecznego śniegu przebiega od ok. 4500 m n.p.m. na południowych stokach do 6000 m n.p.m. na stokach północnych. Lodowców, jak na tak wysokie góry, jest stosunkowo niewiele. Jęzory najdłuższych osiągają ok. 30 km.
Himalaje Wysokie, Małe Himalaje i Sziwalik.
Himalaje Wysokie rozciągają się równoleżnikowo od masywu Nanga Parbat na zachodzie po przełom Brahmaputry na wschodzie. Północne stoki są – generalizując – połogie, południowe zaś strome i znacznie trudniej dostępne. Dziesięć szczytów wznosi się ponad 8000 m n.p.m. Są to: Mount Everest (Sagarmatha, Chomolungma) 8848, Kangchenjunga 8585, Lhotse 8501, Makalu 8475, Dhaulagiri 8221, Manaslu 8156, Cho Oyu 8201, Nanga Parbat 8126, Annapurna 8078 oraz Shishapangma (Gosainthang) 8013. Do Himalajów Wysokich zalicza się także pasmo Ladakh. Charakterystyczne dla Himalajów Wysokich są skaliste, ostre wierzchołki, wieczna pokrywa śnieżna, lodowce. Główny budulec stanowią krystaliczne skały prekambryjskie oraz skały magmowe, metamorficzne i osadowe – karbońskie do kredowych.
Małe Himalaje – wspólna nazwa określająca kilka niezależnych pasm górskich położonych na południe od Himalajów Wysokich, a oddzielonych od nich dużymi kotlinami (np. Kotliną Kathmandu). Do Małych Himalajów należą, poczynając od zachodu: Pir Panjal, Dhaula Dhar, Nag Tibba i nepalski Mahabharat. Najwyższe szczyty przekraczają 5000 m n.p.m. Średnia wysokość to około 3500-4000 m n.p.m. Małe Himalaje prócz skał magmowych i metamorficznych tworzą w dużym stopniu skały osadowe.
Sziwalik – geologicznie odmienne od Himalajów Wysokich i Małych pasmo górskie wznoszące się do wysokości nieco ponad 2000 m n.p.m., średnio – 900-1000 m n.p.m. Praktycznie w całości zbudowane ze skał osadowych, poprzecinane dolinami rzek i, w znacznie większym niż główne pasma himalajskie stopniu, szlakami komunikacyjnymi.
Himalaje Wysokie rozciągają się równoleżnikowo od masywu Nanga Parbat na zachodzie po przełom Brahmaputry na wschodzie. Północne stoki są – generalizując – połogie, południowe zaś strome i znacznie trudniej dostępne. Dziesięć szczytów wznosi się ponad 8000 m n.p.m. Są to: Mount Everest (Sagarmatha, Chomolungma) 8848, Kangchenjunga 8585, Lhotse 8501, Makalu 8475, Dhaulagiri 8221, Manaslu 8156, Cho Oyu 8201, Nanga Parbat 8126, Annapurna 8078 oraz Shishapangma (Gosainthang) 8013. Do Himalajów Wysokich zalicza się także pasmo Ladakh. Charakterystyczne dla Himalajów Wysokich są skaliste, ostre wierzchołki, wieczna pokrywa śnieżna, lodowce. Główny budulec stanowią krystaliczne skały prekambryjskie oraz skały magmowe, metamorficzne i osadowe – karbońskie do kredowych.
Małe Himalaje – wspólna nazwa określająca kilka niezależnych pasm górskich położonych na południe od Himalajów Wysokich, a oddzielonych od nich dużymi kotlinami (np. Kotliną Kathmandu). Do Małych Himalajów należą, poczynając od zachodu: Pir Panjal, Dhaula Dhar, Nag Tibba i nepalski Mahabharat. Najwyższe szczyty przekraczają 5000 m n.p.m. Średnia wysokość to około 3500-4000 m n.p.m. Małe Himalaje prócz skał magmowych i metamorficznych tworzą w dużym stopniu skały osadowe.
Sziwalik – geologicznie odmienne od Himalajów Wysokich i Małych pasmo górskie wznoszące się do wysokości nieco ponad 2000 m n.p.m., średnio – 900-1000 m n.p.m. Praktycznie w całości zbudowane ze skał osadowych, poprzecinane dolinami rzek i, w znacznie większym niż główne pasma himalajskie stopniu, szlakami komunikacyjnymi.
SEJSMIKA
Ciągła aktywność naszej żyjącej planety odwzorowuje się na wykresach sejsmografów.
Pierwsze zanotowane himalajskie trzęsienie ziemi miało miejsce w roku 893. Profesjonalne ewidencjonowanie rozpoczęło się na przełomie XIX i XX wieku dzięki Geological Survey of India, kiedy to w Kalkucie, Bombaju i Madrasie rozlokowano sejsmografy. Dzisiaj na terenie Indii i Nepalu działa ponad czterdzieści stacji sejsmologicznych.
Najpoważniejsze zanotowane trzęsienia ziemi:
30 maja 1885 – epicentrum 19 km na zachód od Śrinagaru – wstrząsy wtórne do połowy lipca 1885 roku – obszar ok. 1000 km kw., liczba ofiar ok. 3000;
12 czerwca 1897 – epicentrum w zachodnim Assamie (26 N, 91 E), odczuwalne w promieniu 160 km, około 1500 ofiar śmiertelnych, zanotowano tu największe przesunięcie pionowe warstw skalnych – 11 m, przez następne lata zarejestrowano ponad 5000 wstrząsów wtórnych;
4 kwietnia 1904 – epicentrum w Dolinie Kangra w zachodnich Himalajach (32,25 N, 76,25 E), zanotowane przez sejsmografy w Europie i Ameryce Północnej, wstrząsy objęły obszar 4 210 000 km kw.; 20 000 ofiar śmiertelnych. Na potokach Tirthan i Sainj, niedaleko ich ujścia do rzeki Beas, osuwiska utworzyły naturalne tamy formując nowe jeziora;
3 lipca 1930 – epicentrum w rejonie wzgórz Garo na granicy Assamu i Bengalu (25,8 N, 90,2 E), zniszczonych zostało wiele budynków mieszkalnych, na szczęście obyło się bez ofiar;
19 stycznia 1934 – epicentrum na granicy Biharu i Nepalu (26,50 N, 86,50 E); wielkie zniszczenia m.in. w Doline Kathmandu. Wstrząsy odczuwalne w promieniu 800 km. Ponad 10 000 ofiar śmiertelnych, w tym w Nepalu prawie 3000.
15 sierpnia 1950 – epicentrum w rejonie zbiegu granic Indii, Chin i Birmy (28,5 N, 97 E), osuwisko na rzece Subansiri utworzyło ziemną tamę, która przerwała się po czterech dniach powodując katastrofalną powódź. Ciężkie zniszczenia zanotowano na obszarze ok. 45 000 km kw.;
19 stycznia 1975 – epicentrum w rejonie Kinnaur w zachodnich Himalajach niedaleko granicy tybetańskiej (32,5 N, 78,4 E);
8 października 2005 – epicentrum w okolicach Muzaffarabadu w Pakistanie (34,4 N, 73,5 E). Siła trzęsienia max. 7,6 w skali Richtera.
25 kwietnia 2015 – epicentrum w okolicach Gorkha. Hipocentrum na głębokości 15 km. Siła trzęsienia 7.8 lub8.1. Epicentrum 28,15 N, 84,7 E. 12 maja 2015 silne wstrząsy wtórne – 7,3. Liczba ofiar ok. 9000.
Ciągła aktywność naszej żyjącej planety odwzorowuje się na wykresach sejsmografów.
Pierwsze zanotowane himalajskie trzęsienie ziemi miało miejsce w roku 893. Profesjonalne ewidencjonowanie rozpoczęło się na przełomie XIX i XX wieku dzięki Geological Survey of India, kiedy to w Kalkucie, Bombaju i Madrasie rozlokowano sejsmografy. Dzisiaj na terenie Indii i Nepalu działa ponad czterdzieści stacji sejsmologicznych.
Najpoważniejsze zanotowane trzęsienia ziemi:
30 maja 1885 – epicentrum 19 km na zachód od Śrinagaru – wstrząsy wtórne do połowy lipca 1885 roku – obszar ok. 1000 km kw., liczba ofiar ok. 3000;
12 czerwca 1897 – epicentrum w zachodnim Assamie (26 N, 91 E), odczuwalne w promieniu 160 km, około 1500 ofiar śmiertelnych, zanotowano tu największe przesunięcie pionowe warstw skalnych – 11 m, przez następne lata zarejestrowano ponad 5000 wstrząsów wtórnych;
4 kwietnia 1904 – epicentrum w Dolinie Kangra w zachodnich Himalajach (32,25 N, 76,25 E), zanotowane przez sejsmografy w Europie i Ameryce Północnej, wstrząsy objęły obszar 4 210 000 km kw.; 20 000 ofiar śmiertelnych. Na potokach Tirthan i Sainj, niedaleko ich ujścia do rzeki Beas, osuwiska utworzyły naturalne tamy formując nowe jeziora;
3 lipca 1930 – epicentrum w rejonie wzgórz Garo na granicy Assamu i Bengalu (25,8 N, 90,2 E), zniszczonych zostało wiele budynków mieszkalnych, na szczęście obyło się bez ofiar;
19 stycznia 1934 – epicentrum na granicy Biharu i Nepalu (26,50 N, 86,50 E); wielkie zniszczenia m.in. w Doline Kathmandu. Wstrząsy odczuwalne w promieniu 800 km. Ponad 10 000 ofiar śmiertelnych, w tym w Nepalu prawie 3000.
15 sierpnia 1950 – epicentrum w rejonie zbiegu granic Indii, Chin i Birmy (28,5 N, 97 E), osuwisko na rzece Subansiri utworzyło ziemną tamę, która przerwała się po czterech dniach powodując katastrofalną powódź. Ciężkie zniszczenia zanotowano na obszarze ok. 45 000 km kw.;
19 stycznia 1975 – epicentrum w rejonie Kinnaur w zachodnich Himalajach niedaleko granicy tybetańskiej (32,5 N, 78,4 E);
8 października 2005 – epicentrum w okolicach Muzaffarabadu w Pakistanie (34,4 N, 73,5 E). Siła trzęsienia max. 7,6 w skali Richtera.
25 kwietnia 2015 – epicentrum w okolicach Gorkha. Hipocentrum na głębokości 15 km. Siła trzęsienia 7.8 lub8.1. Epicentrum 28,15 N, 84,7 E. 12 maja 2015 silne wstrząsy wtórne – 7,3. Liczba ofiar ok. 9000.
